Zdolność kredytowa ? jak pokazać się z dobrej strony?

Zaciągając zobowiązanie w banku przejść musimy przez procedurę oceny zdolności kredytowej ? od jej wyników zależy zarówno maksymalna wysokość kwoty pożyczki lub kredytu, jak również warunki na jakich otrzymamy środki (oprocentowanie, wymagane zabezpieczenia). Jak przygotować się do spotkania z kredytodawcą, by zmniejszyć szansę na kłopoty z otrzymaniem kredytu i uzyskać najlepsze możliwe warunki?

Czym jest zdolność kredytowa?

Zdolność kredytową definiuje się jako zdolność do spłaty zobowiązania wraz z odsetkami w ustalonych w umowie terminach. Innymi słowy cechę tę posiadamy, gdy jesteśmy w stanie wywiązać się terminowo ze zobowiązań wiążących nas z kredytodawcą. Potocznie termin ?zdolność kredytowa? utożsamia się z odpowiednim poziomem dochodów kredytobiorcy oraz, co za tym idzie, maksymalną wysokością raty spłaty kredytu. Bardziej właściwe jest jednak szersze rozumienie tego pojęcia, zawiera ono w sobie bowiem także szereg innych elementów, często dających się ocenić wyłącznie subiektywnie (jak np. stabilność sytuacji zawodowej kredytobiorcy).

Udzielając kredytu bank bierze na siebie istotne ryzyko ? pożyczane środki pochodzą z depozytów złożonych u niego przez klientów. Ocenienie z góry, czy dany kredytobiorca będzie prawidłowo spłacał kredyt nie jest możliwe ze stuprocentową pewnością. Trudno przecież przewidzieć jakie okoliczności mogą przeszkodzić mu w obsłudze zadłużenia za 5, 10 czy 15 lat. Procedura oceny zdolności kredytowej ma bankowi pozwolić oszacować, jakie ryzyko wiąże się z konkretną umową kredytową nie tylko w chwili obecnej, ale także w całym okresie kredytowania (tzw. perspektywiczna zdolność kredytowa).

Prawo bankowe nie określa szczegółowo, w jaki sposób bank ma sprawdzać zdolność potencjalnych kredytobiorców. O tym czy posiadamy cechę zwaną ?zdolnością kredytową? czy też nie, decydują wewnętrzne procedury przyjęte w danej instytucji. Stąd też możliwa jest sytuacja, że w jednym banku odmówi nam się udzielenia kredytu, podczas gdy w innym nasz wniosek zostanie zaakceptowany. Warto zatem, szczególnie gdy staramy się o kredyt długoterminowy, porównać oferty kilku banków. We wstępnej ocenie naszych szans na otrzymanie pożyczki pomóc może rozmowa z doradcami poszczególnych instytucji, skorzystanie z kalkulatorów zdolności kredytowej zamieszczonych na stronach internetowych banków, jak również spotkanie z doradcą finansowym.

Zapoznanie się z kilkoma ofertami warto polecić także, gdy nie mamy podstaw do obaw o samą możliwość otrzymania kredytu. Sposób obliczania wysokości raty, którą będziemy w stanie ?udźwignąć? różni się znacząco w poszczególnych bankach. Fakt ten ma istotne znaczenie dla maksymalnej wysokości kredytu, o jaki możemy się starać. W największym uproszczeniu można przyjąć, że bank sumuje nasze miesięczne dochody, odejmuje od nich wysokość rat spłat zobowiązań różnego typu oraz wysokość kosztów utrzymania (wydatki konsumpcyjne, mieszkaniowe, na samochód). Pozostała kwota musi wystarczać na spłatę raty kredytu. Faktycznie banki przyjmują różne formuły obliczania wąsko pojętej zdolności kredytowej i stosują różne założenia oraz zestawy uwzględnianych w obliczeniach zmiennych.

Szczegółowość oceny zdolności kredytowej klienta zależy od szeregu czynników. O tym jak bacznie przyglądać się nam będzie kredytodawca decyduje m.in.:
?    Historia współpracy klient-bank. Starając się o kredyt w banku, w którym posiadamy ROR, aktywne karty kredytowe lub w którym wcześniej otrzymaliśmy i prawidłowo spłacaliśmy kredyt możemy liczyć nie tylko na szybszą i mniej szczegółową procedurę oceny zdolności kredytowej, ale także na lepsze warunki cenowe (niższe oprocentowanie, rezygnację z niektórych opłat). Z tych powodów warto w pierwszej kolejności zorientować się w ofercie naszego ?podstawowego? banku. ?Ulgowe traktowanie? nie jest jednak naszym niezbywalnym przywilejem, bank może potraktować nas jak każdego innego klienta, szczególnie gdy w grę wchodzi kredyt długoterminowy kredyt o znacznej wysokości.
?    Kwota kredytu i okres kredytowania. Im niższa jest kwota kredytu i krótszy okres spłaty, tym mniej szczegółowa może być procedura badania zdolności kredytowej. W szczególnych przypadkach (m.in. krótkoterminowe pożyczki gotówkowe) może się ona ograniczać np. wyłącznie do sprawdzenia historii kredytobiorcy w Biurze Informacji Kredytowej.
?    Proponowane zabezpieczenia. Im bardziej wartościowe i płynne zabezpieczenia jest w stanie przedstawić klient, tym mniej szczegółowa może być ocena zdolności kredytowej. W pewnych przypadkach (np. wydanie karty kredytowej zabezpieczonej blokadą środków na rachunku lokaty terminowej) sam fakt przedstawienia zabezpieczenia pozwala właściwie pominąć pozostałe etapy przygotowania do podpisania umowy kredytowej.
?    Rodzaj produktu kredytowego. Zacięta walka konkurencyjna na niektórych segmentach rynku bankowości detalicznej doprowadziła do rozluźnienia procedur badania zdolności kredytowej w przypadku np. kart kredytowych czy kredytów konsumpcyjnych. Przykładem może być możliwość przenoszenia kart kredytowych z innych banków przy jednoczesnym braku egzekwowania konieczności rezygnacji ze ?starych? kart ? tym samym niektóre banki udzielają kredytów wyłącznie na podstawie jednej przesłanki (historii spłaty zobowiązania w innej instytucji).

Czego dowie się o nas bank?

Zestaw wymaganych przez banki informacji ma ścisły związek ze szczegółowością procesu badania zdolności kredytowej. Warto zadbać, by przedstawione przez nas we wniosku kredytowym (i odpowiednich załącznikach) informacje były aktualne i kompletne. Wiele z ocenianych przez bank zmiennych daje kredytobiorcy pewną możliwość przedstawienia się w lepszym świetle i uzyskanie lepszych warunków kredytowania.

Stan cywilny kredytobiorcy. Jeśli nasz małżonek pracuje i osiąga jakieś dochody, warto rozważyć wspólne staranie się o kredyt ? bank weźmie wówczas pod uwagę zsumowane dochody wnioskodawców, co pozwoli liczyć nam na wyższą kwotę kredytu.

Źródła i wysokość dochodu. Wysokość uzyskiwanych dochodów jest zmienną w bardzo dużym stopniu determinującą naszą zdolność kredytową, lecz nie należy przeceniać jej znaczenia. Pamiętać należy, że ważne jest także skąd dochody pochodzą i na co zostają przeznaczone. Słowem-kluczem w przypadku analizy źródeł dochodów przez bank na potrzeby oceny zdolności kredytowej jest ?stabilność?. Bank chce mieć pewność, że przez okres spłaty kredytu nasze dochody nie ulegną znaczącym zmianom. Z tego względu preferowane są osoby związane z pracodawcą umową o pracę na czas nieokreślony. Istotny jest także okres dotychczasowego zatrudnienia (dłuższy świadczy o stabilności sytuacji zawodowej). W ostatnich latach banki coraz przychylniej patrzą na osoby osiągające dochody z innych tytułów (umowy-zlecenia, umowy o dzieło etc.) ? istotne jest, by móc udokumentować ciągłość tego typu dochodów w dłuższym okresie czasu poprzedzającym staranie o kredyt. Jeśli jednocześnie pracujemy na umowę o pracę i dorabiamy na podstawie umów innego typu, warto uwzględnić te informacje we wniosku ? jest szansa, że bank weźmie pod uwagę te dochody wyliczając maksymalną dostępną dla nas kwotę kredytu. Podobnie powinniśmy postąpić, jeśli uzyskujemy dochody z wynajmu, inwestycji kapitałowych, praw autorskich itp. Przedsiębiorcy muszą udokumentować osiągane dochody przedstawiając deklaracje podatkowe z ostatnich okresów. O ile ze względów podatkowych wykazywanie strat może być korzystne, to stanowić to będzie nieprzekraczalną barierę w momencie starania się o kredyt.

Liczba osób w gospodarstwie domowym. Niestety nawet najmniejszy członek rodziny traktowany jest tak samo jak osoby dorosłe, co zmniejsza naszą zdolność kredytową. Nie warto jednak ukrywać tego typu informacji ? mijanie się z prawdą we wniosku kredytowym może zostać ukarane odmową udzielenia kredytu.

Stosunek do służby wojskowej. Nieuregulowany stosunek do powszechnego obowiązku obrony oznacza praktycznie brak zdolności kredytowej. Wiele banków pozwala jednak na ominięcie tego ?życiowego problemu? przyjmując dodatkowe zabezpieczenia pod postacią np. kaucji (w wysokości równej ratom przypadającym do spłaty podczas odbywania służby wojskowej) lub poręczenia osoby nie mającej podobnej ?wady?.

Zobowiązania kredytobiorcy. Informacje o spłacanych przez nas kredytach i pożyczkach powinny zostać przedstawione w sposób rzetelny i wyczerpujący ? bank zapewne sprawdzi podane przez dane w Biurze Informacji Kredytowej (BIK). Nie należy zapominać o udzielonych przez nas poręczeniach, są one traktowane podobnie jak faktycznie zaciągnięte zobowiązania (potencjalnie mogą obciążyć nasze dochody). Część banków zapyta się także o zaległości podatkowe i wobec ZUS. Przed staraniem się o większy kredyt warto rozważyć wcześniejszą spłatę kredytów konsumpcyjnych, rezygnację z dużych limitów kredytowych w ROR, czy też kart kredytowych. Zwiększymy w ten sposób naszą zdolność do obsługi zadłużenia. Decyzję o tego typu działaniach najlepiej podjąć z pewnym wyprzedzeniem, tak aby odpowiednie zapisy znalazły się w bazach BIK, które aktualizowane są na podstawie informacji przesyłanych przez banki w cyklu miesięcznym.

Wydatki gospodarstwa domowego, na które składają się m.in. stałe opłaty (czynsz, woda, gaz, energia), utrzymanie samochodu i wydatki konsumpcyjne. Część z banków samodzielnie szacuje koszty utrzymania kredytobiorcy na podstawie informacji o miejscu zamieszkania i liczbie osób w gospodarstwie domowym. W przypadku pozostałych kredytobiorca ma pewne pole manewru ? można odrobinę zaniżyć deklarowane wydatki (co ciekawe tego typu zabieg doradzają czasem pracownicy banków), aby starać się o wyższą kwotę kredytu. Trudno polecić ten rodzaj ?kosmetyki? ? należy mieć świadomość, że możemy w przyszłości nie udźwignąć ciężaru spłaty rat, zwłaszcza, że koszty utrzymania będą raczej rosnąć...

Posiadany majątek, do którego zalicza się przede wszystkim środki pieniężne, papiery wartościowe, ubezpieczenia na życie oraz nieruchomości. Posiadany przez nas majątek może być zabezpieczeniem spłaty kredytu, a w niektórych przypadkach może zostać wykorzystany do poprawienia naszej wąsko rozumianej zdolności kredytowej. Przykładem takiej sytuacji są kredyty wykorzystujące mechanizm bilansowania (offset). Posiadane przez nas oszczędności odejmowane są od kwoty pozostałego do spłaty długu, co pozwala kredytobiorcy ponosić niższe koszty obsługi kredytu (m.in. plany finansowe mBanku i Multibanku, kredyt hipoteczny z bilansowaniem w PKO BP S.A.). W przypadku kredytów budowlanych posiadana przez nas działka zaliczana jest jako wkład własny w inwestycję, co znacząco zwiększa zdolność kredytową.

Preferowana formuła spłaty kredytu. Wybór formuły spłaty kredytu ma istotny związek ze zdolnością kredytową kredytobiorcy. Jedna z dwóch najczęściej spotykanych formuł ? raty malejące ? lepiej dopasowana jest do potrzeb osób, które mogą pozwolić sobie na początkowe spłacanie wyższych rat (mają wyższą zdolność kredytową w wąskim rozumieniu tego terminu). W całym okresie kredytowania wybór rat malejących pozwala kredytobiorcy ponieść niższe koszty odsetek. Osoby będące na ?granicy? zdolności kredytowej, chcące zaciągnąć kredyt o jak największej kwocie, powinny raczej wybrać równe raty kapitałowo-odsetkowe. Wysokość raty jest wówczas niezmienna przez cały okres kredytowania i początkowo niższa niż przy wyborze drugiej z możliwości.

Spośród doraźnych środków poprawy zdolności kredytowej warto wskazać na istotną rolę wysokości zobowiązań kredytobiorcy w obliczaniu maksymalnego obciążenia kredytem. Kredytobiorca może ograniczyć swoje zadłużenie (w tym również ?potencjalne? pod postacią limitów kart kredytowych i kredytów odnawialnych w ROR) starając się poprawić bieżącą zdolność kredytową. W przypadku wielu produktów kredytowych (m.in. kredytów hipotecznych) warunki kredytowania determinuje wielkość wkładu własnego kredytobiorcy. Czasem nawet niewielkie powiększenie wkładu własnego (np. dzięki pożyczce od rodziny) zadecydować może o tym czy będziemy mogli liczyć na kredyt, czy też nie. Dla osób o niewielkich dochodach lub nieposiadających w ogóle zdolności kredytowej, sposobem na poprawienie tej, wydawałoby się, sytuacji bez wyjścia może być przystąpienie do długu osoby np. z kręgu rodziny. Odpowiada ona wówczas solidarnie z kredytobiorcą za jego zobowiązania wobec banku.

Grzechy przeszłości, czyli w czym może przeszkodzić historia kredytowa

Istotną rolę w procesie rozpatrywania wniosku kredytowego i szacowania zdolności kredytowej potencjalnego klienta odgrywa informacja pochodząca z Biura Informacji Kredytowej. Podmiot ten gromadzi informacje o spłacanych przez kredytobiorców zobowiązaniach (m.in. ich aktualnej wysokości, terminowości spłaty), danych identyfikacyjnych osób o które ?dopytywały się? banki oraz historii poprzednich zapytań o daną osobę. Można bez przesady powiedzieć, że raport BIK stanowi obecnie jedno z najważniejszych źródeł informacji o potencjalnym kredytobiorcy.

Próbując jak najlepiej wypaść w oczach banku, musimy pamiętać, że:
?    Znaczne opóźnienie w spłacie poprzednich kredytów niemal zawsze dyskwalifikuje nas jako potencjalnego kredytobiorcę. Jeśli w przeszłości popełniliśmy tego rodzaju przewinienie, musimy pożegnać się z myślą o kredycie (w banku lub SKOK) przez najbliższy czas (dane o nierzetelnych klientach zalegających ze spłatą raty przez ponad 60 dni przechowywane będą przez 5 lat).
?    W bazach BIK mogą pojawiać się dane nieścisłe lub nieaktualne. Jeśli podejrzewamy, że przyczyną odmowy udzielenia kredytu są informacje pochodzące z BIK, warto sprawdzić co ta instytucja wie na nasz temat zamawiając raport (patrz strona internetowa BIK http://www.bik.pl/raport_instrukcja.htm).
?    Nieprawidłowe wpisy w bazach BIK można skorygować, z tym że uczynić to może wyłącznie instytucja która dostarczyła wadliwe informacje. Z prośbą o poprawienie danych zwracać się musimy zatem do banku, który wprowadził niewłaściwe dane.
?    Informacja o obecnie spłacanych i spłaconych w przeszłości kredytach jest również cenna z punktu widzenia banku. Dla kredytobiorcy lepiej jest zatem skorzystać z jakiegoś produktu kredytowego niż nie figurować w ogóle w bazach BIK. Ten szczegół może uprościć naszą drogę do kolejnych kredytów. Zeszłoroczna nowelizacja przepisów regulujących zasady przechowywania danych przez BIK dała konsumentom możliwość nie wyrażenia zgody na przechowywanie informacji tzw. ?pozytywnych? (o prawidłowo spłacanych kredytach). Warto jednak, w momencie gdy przepisy te wejdą w życie, pozwolić BIK zachować informacje o nas.

Podsumowanie

Popularne powiedzenie mówi, że ?na kredyty mogą liczyć przede wszystkim ci, którzy ich nie potrzebują?. Wzrastająca konkurencja na rynku detalicznych usług bankowych sprawiła, że o kredyt czy pożyczkę jest coraz łatwiej. Banki stają się bardziej elastyczne ? widać to także w podejściu do badania zdolności kredytowej. Uproszczenie procedur wymusza rynek, ale sprzyja im także łatwiejszy dostęp do wysokiej jakości danych o historii kredytowej klientów.

Potencjalny kredytobiorca może, w pewnym zakresie, sterować swoją zdolnością kredytową. Godne polecenia jest w tym przypadku podejście perspektywiczne, a nie doraźne działania nie zawsze przynoszące oczekiwane skutki (jak np. zaniżanie deklarowanych wydatków bieżących). Utrzymując dobrą historię kredytową ułatwia kolejnym kredytodawcom ocenę ryzyka związanego z kredytowaniem, to z kolei przełożyć się może na niższe oprocentowanie pożyczki i mniejsze wymagania dotyczące zabezpieczeń. Budując długoterminową relację z jednym bankiem liczyć możemy na podobne korzyści ? bank ma wówczas wszelkie potrzebne informacje na wyciągnięcie ręki.


Michał Kisiel analityk Bankier.pl S.A.